Örneklemin ve Örneklem sayısının belirlenmesi - Değişken Kavramı

Evren (Population, Universe)

—Evren (population): araştırma sonuçlarının geçerli olacağı, yorum yapılan
büyük gruptur. İkiye ayrılır;

—

—Hedef evren (target population): araştırmacının ulaşmak istediği, ancak ulaşması güç olan ve ideal seçimini yansıtan soyut evrendir.

—Ulaşılabilir evren (accessible population): araştırmacının ulaşabileceği, gerçekçi seçimi olan somut evrendir.

Örneklem ve Örnekleme

Örneklem (sample): özellikleri hakkında bilgi toplamak için çalışılan evrenle ilgili çalışmak için seçilen evrenin sınırlı bir parçasıdır.

Örnekleme (sampling): evreni temsil edecek uygun örneklemi seçmek için yapılan işlemlerdir.

    

   Tüm evrene ulaşılarak bilgi toplanmasına sayım denir.  

Niçin örnekleme yapılır?

—

• Daha az insan gücü (koordinatör, anketör, bil. işletmeni vs.) 

— Zaman (kısa süre)

—

•  Daha az maddi kaynak (anket, ulaşım, araç gereç vs.)  

Örnekleme hatası

—

• Yapılan yanlışlar: Araştırmacıların yakın çevresinde hangisi mümkün ise ve kolaysa çalışmasını ona göre düzenlemesi  

—

• Evrenin sahip olduğu özellik ile seçilen örneklemin sahip olduğu özelliklerin farklı olması durumunda olur. 

Örnekleme Yöntemleri ve Sınıflandırılması

Araştırmam için hangi örnekleme yöntemini kullanmam gerekir? sorusunun cevabını verebilmek için;

—

•  araştırmanın amacına, yöntemine, evrenine, veri toplama araçlarına,  

—

•  bütçeye 

—

• zamana 

—

•  maddi olanaklara bakmak gerekir. 

Bir araştırmada örneklemle ilgili kriterler

—1. Sonuçların genellenebileceği bir evren açık olarak tanımlanmalı

—2. Örneklemin nasıl seçildiği anlaşılır ve sistematik olarak sunulmalı

—3.Örneklemin yapısı hakkında bilgi verilmeli

—4. Seçilen örneklemin çalışmayı tamamlama oranı

Örneklem seçiminde iki yol önerilmektedir:

—

• Olasılıklı örneklem seçimi 

• Olasılıksız örneklem seçimi

Olasılıklı örneklem seçimi

—1. Basit rastgele örneklem seçimi:

      Araştırılan grubun her bir elemanının seçilme şansının eşit olması. Bilgisayar  ataması ve Kur’a gibi. 

—Ör: 30 kişilik bir sınıftan 10 öğrenciyi seçkisiz olarak seçmek istediniz. Öğrenci isimleri kağıda yazılıp torbaya atılır. Eşit seçilme olasılığı olması için her defasında ismi çıkan kağıt tekrar torbaya atılır. 10 kişi tamamlanana kadar işlem sürdürülür.

—

     Burada önemli olan listedeki bireylerin tamamının benzer özelliklere sahip olmasıdır.

2. Sistemli örneklem seçimi:

—

• Örneklemin belirlenen grubun içinden seçilmesidir. 

—

• Örneğin 100 kişilik bir grubun içerisinden 10 kişiyi ve her 10 kişiden 2. kişinin seçilmesi. 

—

• Örneğin 500 kişilik bir okuldan; 1. sınıf, 2. sınıf ve 3. sınıf öğrencilerinden; 10’ar öğrenci seçmek.

3. Amaçlı örneklem seçimi:

—Gruplar benzer özellik olması koşuluyla tüm grubu temsil edebilecek bir özelliğe sahip olmasına dikkat

etmek.

4. Kümelere ayırma yoluyla örneklem seçimi:

—Örneklem çok büyük ve geniş bir alana yayılmış ise basit rastgele örneklem seçimini kullanmak olduk-

ça zordur. Bu durumda  rastgele olarak evrenin içinden okullar seçilir ve seçilen okullardaki bütün öğ-

renciler örneklemi oluşturur.

5. Tabakalandırma yöntemiyle örneklem seçimi:

—

• Örneklem içerisinden örneklem seçmektir. Örneğin rastgele seçilmiş okullar arasından tekrar okul

 seçmek ve bu okullardaki sınıflar içerisinden sınıflar seçmek.  

—

• Giresun Üniversitesinin üç farklı fakültesinden bu fakülteleri temsil edecek tabakalı örneklem

 seçmek

Örneklem Büyüklüğü

a)Araştırmanın yöntemsel yaklaşımı (nitel-nicel)

b) Araştırmanın deseni (deneysel-betimsel-ilişkisel vs)

c) Eş zamanlı incelenecek değişken sayısı

d) Uygulanacak veri analiz yöntemleri

e) Maddi imkanlar

f) Zaman

g) İnsan gücü ile ilişkili bir durumdur. 

Örneklem büyüklüğü ile ilgili dikkate alınacak hususlar

1. Bir çok araştırma için 30-500 arası örneklem uygundur.

2. Örneklemler daha alt örneklemlere bölünebildiğinde (cinsiyet, lise türü vs.) her kategoriden en az 30 kişi ol-

ması gerekir.

3. Çok değişkenli bir araştırmada örneklem büyüklüğü değişken sayısının tercihen 10 katı kadar olmalıdır.

4. Deneysel çalışmalarda 20 ve üzeri gruplar başarılı bir araştırmayı mümkün kılabilir. 

Eğer toplanan veriler üzerinden istatistik işlemler yapılacaksa:

—

• Örneklem sayısı en az 30 olmalı,
• Anket çalışması için ise en az 100

—

• Deneysel ve nedenini bulmak için yapılan çalışmalarda bu sayı en az 15 olmalıdır.

—Değişken Kavramı:

—

• Değişken, değişik değerler alabilen veya değeri belirli faktörlerden etkilenen kavrama verilen addır. 
• Bir araştırmada sadece değişkenleri belirlemek yeterli değildir, bu değişkenler arasında ilişki olup olmadığını ve bu ilişkinin düzeyini belirlemek de önemlidir.  
• Değişkenler en genel anlamda nicel ve nitel değişkenler olarak ikiye ayrılır. —
• Nicel değişkenler; puan, not, bir sayının alabileceği değer, miktar, vs. 
• Nitel değişkenler; cinsiyet, öğrenim görülen okul türü, vb kategorilerden oluşur. 

—

• Nitel Değişkenler, süreksizdir. Nicel değişkenler ise sürekli ve süreksiz olarak ikiye ayrılır.  

—

• Gerçek süreksiz değişkenler; cinsiyet, öğrenim görülen okul türü, vb. Bu tür değişkenlerle ilgili veriler ölçümlerle değil kategorilerle belirlenir. 

—

• Yapay süreksiz değişkenler; örneğin 0-100 arasında puan alınabilecek bir sınavda 0-49 arasını düşük not alanlar grubu, 50-100 arasını yüksek not alanlar grubu olarak sınıflandırmak, “puanları yapay olarak (kendi yaptığımız bir etkiyle) süreksiz hale getirmek anlamında” bu kategoride değerlendirilir. 

Değişkenler kontrol şekillerine göre:

—Bağımlı değişken: bağımsız değişkenden etkilenen, yani sebep-sonuç ilişkisinde sonuç durumunda olan değişkendir.

—Bağımsız değişken; bir başka değişkeni etkileyen, yani sebep-sonuç ilişkisinde sebep durumunda olan değişkendir.

—Kontrol değişkeni: Bir araştırma sürecinde etkisi kontrol altında tutulan değişkendir.

—Bir araştırmada bağımlı değişkeni etkileyen birçok bağımsız değişken olabilir. Bağımsız değişkenlerden birinin bağımlı değişken üzerindeki etkisini belirlemek istiyorsak diğer değişkenlerin etkisini sıfıra indirmek (kontrol altına almak) zorundayız. Aksi taktirde bağımlı değişkende gerçekleşen değişimin hangi bağımsız değişkenden kaynaklandığını bilemeyiz.

Ölçek Türleri ve Değişkenlerle İlişkisi:

—Değişkenler arasındaki ilişkileri istatistiksel olarak ortaya çıkarmak için bazı ölçekler kullanılmaktadır. Önemli olan: hangi tür değişkenlerin hangi ölçeklerle daha etkili ölçülebileceğinin araştırmacı tarafından bilinmesidir.

—Bilimsel çalışmalarda dört çeşit ölçek kullanılır:

—Nominal (Sınıflama) Ölçeği:bu ölçek genelde nitel ve süreksiz değişkenleri ölçmek amacıyla kullanılır. Ölçülen özellikler gruplandırma, sınıflandırma şeklinde elde edilir. Erkek-kız olma, köyde-kentte yaşama, başarılı-başarısız olma vb. Bu tür ölçeklerden elde edilen veriler için frekans ve yüzdeler hesaplanabilir veya ki-kare  testi yapılabilir .

—Ordinal (Sıralama) Ölçeği: Ölçeği:bu ölçek de genelde nitel ve süreksiz değişkenleri ölçmek amacıyla kullanılır. Örneğin 1 puanı değişkenin en düşük yada en yüksek değerini gösterirken, 2 puanı ikinci en düşük veya ikinci en yüksek puanı gösterir. Bu ölçekte her bir puanı ayırmada eşit bir ölçme birimi yoktur. İlişkiler eşitliğin olmadığı terimlerle ifade edilirler. a<b veya a>b gibi. Bu ölçekle ortaya çıkarılabilecek ilişki türleri; daha büyük, daha önemli, daha sağlıklı, daha prestijli vb. olabilir. Bu tür ölçeklerden elde edilen veriler için frekans ve yüzdeler hesaplanabilir veya ki-kare  testi yapılabilir .

—Eşit Aralıklı Ölçek: bu ölçekle nicel ve sürekli olan değişkenler ölçülebilir. Ölçekte ölçülen özellik bir sayıya karşılık gelir ve ölçülen nicelik eşit aralıklara bölünmüştür. Örneğin zeka puanı, başarı puanı, tutum puanı gibi. Bu ölçeklerde sıfır noktası vardır ancak bu nokta ölçülen özelliğin olmadığı anlamına gelmez. İzafidir. Örneğin sıcaklık eşit aralıklı bir ölçek ile ölçülmektedir. Ama sıcaklığın sıfır olması, sıcaklığın olmadığı anlamına gelmez. Eşit aralıklı ölçekle elde edilen veriler üzerinde betimsel (frekans, yüzde, ki-kare) istatistik yapılabileceği gibi, karşılaştırma işlemleri de (t-testi, ANOVA, ANCOVA) yapılabilir.

—Oranlı Ölçekler: sadece bu ölçekle elde edilen puanlar değişkenin gerçek miktarını yansıtır. Bu ölçekte sıfır noktası vardır ve bu nokta gerçekten ölçülen o özelliğin olmadığını gösterir. Uzunluk ve kütle ölçümleri bu ölçeklerle yapılır. Eksi (-) değerler yoktur. Genellikle psikolojik araştırmalarda nicel değişkenleri ölçmede kullanılır. Örneğin bir testte yapılan hata sayısı, birinin sahip olduğu arkadaş sayısı, bir günde harcana kalori vb.. Bu tür ölçeklerle elde edilen veriler üzerinde betimsel (frekans, yüzde, ki-kare) istatistik yapılabileceği gibi, karşılaştırma işlemleri de (t-testi, ANOVA,

ANCOVA) yapılabilir. 

Bilim Nedir? Konusunu incelediniz mi?