İslamiyet Öncesi Türk Sanatı

1.İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK SANATI

1.1) Mongoloidler Sanatı

          Türklerin, Türk diye anılmaya başlamadan çok isteme zaman süresi bir kısım(M.Ö) III.yüzyıla kadar uzatabilmekte; diğer bir bölümü, herhangi bir şüpheye yer bırakmadan bu süreyi (M.Ö) IV-V.yüzyıla çıkarmakta; pek sınırlı bir grup ise daha gerilere, (M.Ö) XII-XV yüzyıllara kadar gidebilmektedir.Bu dönemde birçok ırk var ama hangisinin Türk olduğu belli değildir.
           Ünlü, hayvan resimli "Bozkır Sanatı"dır.

1.2) Hun Devleti Sanatı

          Ölülerin eşyaları ile beraber gömüldükleri mezarlara
kurgan denilmektedir.Kurganların kenarlarında balbal vardır.Kaç kişi ölmüşse o kadar dikilir.Düz kılıçlara karşılık Türklerin yaptıkları eğri kılıçlara, kurganlarda çokca rastlanmıştır.Altayların yerli dokuma tekniğinin yanı sıra Çin ipeklileri ve İran dokumaları da Hun'ların günlük yaşamına girmiştir.Yünden yapılan keçeler dokuma tekniğinin önde gelen ürünüydü.Üzerleri çeşitli süslemeler ile kaplı keçeler değişik yerlerde kullanılıyordu.Süs resimleri arasında av sahneleri birinci plandaydı.Keçeler üzerindeki Yunan motifleri yanı sıra Hun sanatı içindeki Çin motiflerine de yer verilmiştir.Hun sanatında yer alan en çok önemli sahneler, daha çok hayvan resimleri ve hayvan kavgalarıydı.Heykel yapımında daha çok bronz kullanılmıştır.Çoğunlukta göçebe olarak yaşıyorlardı.Çadırlar keçeden yapılıyordu.İplik ve kök boyalar kullanmışlardır.En çok taptıkları hayvan geyiktir.Altaylarda Büyük Hun çağına ait kıyafetler keçelerden yapılıyordu.Çinlilerin en önemli motifi "lotus"tur ve çok kutsaldır.Kuzey Kafkasya'da ve Güney Rusya'da Türk sarayları vardır.Yerleşik hayata geçmeye başlamışlar ve şamanlara inanıyorlardır.

1.3) Göktürk Devleti Sanatı

          Altıncı yüzyıl ortalarında Orhun Nehri batısındaki yaya bölgesinde (Ötügende) kurulup, Mancurya'dan Karadeniz sahillerine kadar uzanan büyük Türk İmparatorluğu devlet ve millet olarak Türk adını kurulan ilk büyük siyasi kuruluştur.
          Göktürk zamanında Türkler bir ulus olma bilinci vardır.Göktürk Alfabesi ilk Türk alfabesidir.Orhun anıtları ve yazıtları bunun açık göstergesidir.Yerleşik hayata geçmelerinin nedenleri Orhun yazıtlarıdır.Çin kaynakları Göktürklerin Asya Hunları soyundan geldiği açıkça belirtir.Göktürk imparatorluğu 552'de kurulmuştur.Doğu kısmını 682 yılında almışlardır(692-716).Kapağan Hakan zamında Orta Asya'da bütün Türkler bir devlet halinde birleştirilmiştir.Bilge Kağan ve kardeşi en tanınmış kişilerdir.

- Sanatı-

          Kazılarda Göktürklere ait çeşitli madeni paralar bulunmuştur.Bayrak olarak da "altın kurt başı" kullanılırdı.Ergenekon destanı nedeniyle Göktürkler "bozkurt"u kutsal sayıyorlardı.Orhun vadisinde dikilitaşlar bulunmaktadır.
          Türk kılıçları çeşitli güzelliklerde hayvan ve bitki motifleri ile süslüydü.Göktürk alfabesi, alfabenin temeli olmuştur.38 harften oluşur.Bunlardan 4 tanesi sesli, geri kalanlar ise sessizdir.Göktürklerde Türkoloji çalışmalarında dönüm noktası olmuştur.Orhun yazısında sessizlerin yanında çeşitli işaretlerde kullanılmıştır.Ayrıca bazı çift sesliler de vardır.Vokaller ise çoğunlukla yazılmıştır.Orhun yazıtları, Baykal gölünden 400km güneyde bulunmuştur.Bilge Kağan ile Kültigin yazıtları, üç abidenin en sağlam ve temiz olanlarıdır.Yükseklikleri dört metreyi bulmaktadır.Üçüncü yazıt ise Tonyukuk yazıtıdır.Göktürk alfabesini yaşatan bu yazıtlardır.Göktürk alfabesi daha sonraları Avarlar ve Sekeller aracılığıyla Avrupa'ya geçmiş ve Macar dinini etkilemiştir.Orhun yazıtları koyu bir ulusallık çerçevesinde kaleme alınmıştır.Eski Türkler taş heykeller ve kitabeleri boyuyorlardı.En büyük kayıplarımız soygun ve tahriplerdir.

1.4) Uygur Devleti Sanatı

         745'te Göktürklerin yerine Uygur sanatını kurdularAlp Kutluğ Bilge Kağandır.Merkezleri Ötügenin Karabalgasuna hakimdirler.Şamanizme inanıyorlardır.Uygurlar Çinin etkisiyle Budizm'e inanmaya başlıyorlardır.10.yüzyılda Çin'lilerin blok baskı tekniğini değiştiriyorlar ve ağaçtan harfleri tek tek hareketli hale getiriyorlar ve kendi teknikleriyle ilk kitaplarını basıyorlar.Budizm seviyor ama maniheizme inanıyorlar.Maniheizm uygurları savaşçı ve göçebe bir ulus olmaktan çıkaran önemli bir etkendir.Maniheizm resim ve müziği etkiliyor ve bundan dolayı uygurlar sanat ve kültürleri çok ileri düzeye geliyor.Mani minyatürleri İran ve Hint minyatürlerine kaynaklık etmiştir.Uygurlar Fresk yapıyordur.Fresk; Islak sıva üzerinde yapılan resimlere denir.Turfanda yapılan kazılarda birçok resim bulmuşlardır.Dört tane Budist tapınağı vardır.Bunlar; Koca, Yarkata, Martuk ve Tuyuk'tur.3 tane dönem vardır.Bunlar;

1)Eski Türk Tarzı
2)Yeni Türk Tarzı
3)En Yeni Dönem

Fresklerin bulunduğu yerlerin isimleri; Bezeklik ve Hurtuk'tur.
Erkek ve kadın hayırseverler bulunuyordu.Fresklerin özelliği kültür tarihinin bakımında oldukça gerçekçi olması dolayısıyla ırk ve Antropoloji bakımından ilgi çekici olmuştur.Resimlerde Turan ve Ön Asya Tipleri bulunuyordu.Türk diliyle yazılmış bir sürü kutsal kitapları vardır.Uygur Türkleri Çin sanatını yakından tanımışlardır.ama üslup ve teknik açılardan kendi resim sanatlarının özgün çizgilerini korumuşlardır.Tapınaklarda bulunan resimlerde baş rahibin yolculukları ve maceraları anlatılıyordur.Duvar resimlerinde en çok fillere rastlanıyor.Filin anlamı: İyi niyet, sadakat ve iyilik.İki renk kullanıyorlardır.Özellikle Koyu mavi ve Kırmızı kullanılıyordu.Duvar resimleri günlük hayat, av sahneleri ve savaşları içeriyordu.Budizm etkileri mimari ve resim sanatında inancı anlatıyorlar.Maniheizm etkileri minyatür, al yazmalarında ve çeşitli metinlerde görülüyordu.
         757'den sonra Portre sanatı tüm duvar resimlerinde görülüyordu.Uygurlar kendi insanlarının farklı olduğunu düşünüyorlar sonra Portre çiziminin yayılması başlıyor.
         Uygur Budist sanatının en iyi örnekleri Bezeklik Mabetlerine aittir.Mabetlerin içinde kullanılan yöntemleri, Beşiktonoz tavana yapılıyor, duvarlara Fresk yapılıyor ve rölyef (alçak-yüksek) kabartma kullanılıyor.Sorçuk resimleriyle birbirine benziyorlar.

1-Beşiktonoz: Örtü.Eski Mısır'da, Mezapotamya'da Ege ve Akdeniz uygarlıklarında biliniyordu.Günümüzden 3000 yıl önce Asurlular saraylardaki uzun koridorları örtmek için pişmiş tuğladan örülmüş beşiktonozdan yararlanırlardır.Tavan örtüsü.

2-Rölyef: Rölyef Fransızca kökenli bir kelimedir.Yüzey üzerine yapılan yükseltme yada çökertmelere rölyef(kabartma) denir.Genellikle tarihi yapıların veya insan figürlerinin, madde uygun çalışmalarının yardımcı malzemeler ile tabloya boyut vererek yerleştirilmesi anlamına gelir.

3-Fresk: Kireçli su içine madeni toz boyaları karıştırarak yaş sıva üzerine içirmek suretiyle uygulanan boyama tarzı ve bu tarzda yapılan büyük boyutlu duvar resmi.

4-Balbal: Orta Asya Türklerinde mezarların üstüne ölen kişinin hayatta iken öldürdüğü düşman sayısı kadar(onları temsilen) taştan heykel dikilirdi.Buna "balbal" denir.

5-Kurgan: Orta Asya'daki eski Türk mezarlarına verilen ad.Genelde devlet yöneticisi olanlar için yapılmışlardır.Kurganlar; tahtalarla bazen de taşlarla çevrili mezar odalarının üstüne bir metre ile yetmiş metre arasında toprak yığılmasıyla oluşturulur.

Osmanlı Sanatı ve Büyük Selçuklu Sanatı konularını incelediniz mi?